INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Aleksander Stankiewicz      "Doktor Alexander Stankiewicz" - pokolorowana rycina Jana Styfiego.

Aleksander Stankiewicz  

 
 
1804 - 1879-10-10
 
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stankiewicz Aleksander (1804–1879), lekarz.

Ur. w parafii lityńskiej lub w Uszycy (gub. podolska) w rodzinie szlacheckiej, był synem Pawła.

S. uczęszczał do Gimnazjum Podolskiego w Winnicy. W r. 1821 rozpoczął studia na Wydz. Medycznym Uniw. Wil.; dn. 27 V 1829 uzyskał dyplom lekarski I kl., bez prawa ubiegania się o stopień doktora medycyny. Po ukończeniu studiów osiadł w Lityniu na Podolu, gdzie rozpoczął praktykę lekarską. W r. 1831, w czasie epidemii cholery, został wydelegowany do jej zwalczania m.in. do Olgopola, Odessy, a nawet do Moskwy. Szybko wyrobił sobie renomę wśród ziemian na Podolu, m.in. u Bobrowskich w Markuszach (Tadeusza Bobrowskiego w dzieciństwie uratował od kalectwa) oraz u Iwanowskich w Kuryłówce. Wraz z Felicją z Zaleskich Iwanowską, jej córkami Konstancją (późniejszą Rzewuską) i Dionizją Poniatowską, odbył w l. 1836–7 półtoraroczną podróż do Włoch. Zwiedził Florencję, Neapol, był także na Malcie. Szczególne znaczenie miało dla S-a poznanie Józefa Bohdana Zaleskiego (maj 1837), z którym zwiedzał Rzym i okolice, a którego duchowość przeobraziła jego życie religijne. Zaleski opisał tuż potem swe wrażenia w utworze poetyckim pt. „Przechadzka poza Rzymem. Do Hamilkara N.” (Amilkarem nazywano S-a w kółku skupionym wokół Iwanowskich); opublikowany w r. 1841 w Paryżu („Poezija Bohdana Zaleskiego”, s. 89–100), utwór ten sprowokował ironiczny komentarz Juliusza Słowackiego w VIII pieśni „Beniowskiego”, a także uszczypliwości Zygmunta Krasińskiego (m.in. w liście do Delfiny Potockiej z 19 II 1842). W czasie włoskiej podróży S. nauczył się na pamięć wielu utworów Zaleskiego, Adama Mickiewicza (m.in. „Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego”) oraz Wincentego Pola („Pieśni Janusza”). Po powrocie do Litynia spisał je i udostępnił przyjaciołom oraz znajomym. Wobec zakazu przywożenia książek emigracyjnych do Rosji, ten sposób ich upowszechnienia miał zdaniem Bobrowskiego «poważny wpływ na urobienie ziomków, a szczególnie wzrastającego pokolenia».

Niedługo potem, w czasie śledztwa związanego z wykryciem spisku Szymona Konarskiego, S. znalazł się wraz z Iwanowską i jej siostrą, Józefą Zaleską, w gronie podejrzanych o przewożenie i udostępnianie zakazanej literatury oraz o kontakty «z osobami, którym dowiedziono przestępcze zamysły antynarodowe». W październiku 1838 bez uprzedzenia (nie zdążył nawet wziąć ze sobą rzeczy osobistych) wywieziony został do Symbirska. Pracował tam początkowo w szpitalu jako młodszy lekarz, później awansował na stanowisko ordynatora. «Wcale niepiękny, ale sympatycznej powierzchowności» (Bobrowski), mimo bielma na oku, cieszył się powodzeniem u kobiet. Zakochana w nim córka symbirskiego policmajstra, Aleksandra Babkin, próbowała popełnić samobójstwo; S. dowiedziawszy się o tym, ożenił się z nią. W r. 1843 uzyskał zgodę cara Mikołaja I na wyjazd z Symbirska, ale bez prawa powrotu do Litynia.

Przez sześć następnych lat praktykował S. jako lekarz w gub. kijowskiej. Bywał, jak dawniej, w Kuryłówce (m.in. jesienią 1845) i w Pilawie, majątku Poniatowskiej. Przez pewien czas mieszkał w Chodorkowie, niedaleko Skwiry, w dobrach znanego bibliofila i zbieracza pamiątek Konstantego Świdzińskiego. W tym czasie zmarła mu żona i dwoje dzieci. Kiedy w r. 1850 Świdziński sprzedał Chodorków i przeniósł się do Kijowa, S. otrzymał zgodę na powrót do Litynia. Osiadł tam już na stałe, kontynuując praktykę lekarską. Pochłonięty pracą, nie stracił jednak zainteresowania literaturą; «Stankiewicz ledwie nie Towiańczyk i Mickiewicza uwielbia, ze łzami o nim mówi» – pisała Poniatowska do Zaleskiego (3 VI 1851). Popularny w całej okolicy, miał dar «jednania sobie ludzi wszelkiej narodowości i stronnictw najrozmaitszych» (Antoni Pietkiewicz); «wesoły, mowny, wszędzie mu dobrze, z każdym dostateczny» (Poniatowska). Świdziński umierając, w kodycylu do testamentu (11 IX 1855) umieścił nazwisko S-a wśród kilkudziesięciu osób, które wyznaczył na kuratorów swych zbiorów biblioteczno-muzealnych, przekazanych pod opiekę Aleksandra Wielopolskiego; proces i zrzeczenie się zapisu przez Wielopolskiego sprawiły jednak, że S. nigdy obowiązków kuratorskich nie podjął. W r. 1860 został przyjęty do Tow. Lekarzy Podolskich (TLP) i aż do jego rozwiązania przez władze rosyjskie w r. 1865 uczestniczył w jego pracach, m.in. na posiedzeniu prowincjonalnym 15 VI 1862 w Winnicy przedstawił referat O metastazach dnawych na narzędzia środkowe, mózg i serce. W Lityniu pełnił przejściowo funkcję lekarza miejskiego, w lazarecie leczył rannych uczestników wojny rosyjsko-tureckiej 1877–8 r. Do końca życia był gorliwym katolikiem i «nie hołdował nauce Darwina» (list do Zaleskiego z 1 VII 1878). W maju 1879 odnowione TLP zorganizowało obchód z okazji 50-lecia pracy zawodowej S-a i nadało mu godność honorowego członka. W lipcu t.r. złożył S. datek na księgę jubileuszową dla Józefa Ignacego Kraszewskiego. Wkrótce potem zmarł 10 VIII 1879 w Lityniu. Tamtejsza gmina żydowska chciała go w odruchu wdzięczności pochować na swym cmentarzu, zobowiązując się do wybudowania nad grobem kaplicy katolickiej. Tłumny pogrzeb zgromadził całą, wielonarodowościową społeczność miejscową. Chcąc uczcić pamięć S-a zebrano ponad 2 tys. rb. w celu utworzenia stypendium jego imienia dla jednego studenta Wydz. Lekarskiego z Uniw. Kijowskiego, bez różnicy narodowości i religii; zostało ono zatwierdzone reskryptem carskim 12 X 1881.

S. był trzykrotnie żonaty. Po śmierci Aleksandry z Babkinów, podobnie jak za pierwszym razem pod presją okoliczności, ożenił się z Józefą Zaleską, córką Ksawerego Lubicz-Zaleskiego (właściciela wsi Sandraki w pow. lityńskim), która zmarła niedługo po ślubie. Po raz trzeci ożenił się, jak mówił «już dla siebie», z Zofią Idźkowską, córką warszawskiego architekta Adama Idźkowskiego (zob.), który zamieszkał przy zięciu w Lityniu. Dwoje dzieci, które S. miał w pierwszym małżeństwie, oraz jedyne z drugiego związku, zmarły tuż po urodzeniu. Wieku dojrzałego dożyła córka z trzeciego małżeństwa, Gabriela (ur. 1865), żona adwokata Knolla (zapewne Edwarda, także właściciela ziemskiego na Wołyniu, zm. w r. 1896). S. wychował też i wykształcił ubogiego chłopca, Jana Bienieskiego, który potem był ekonomem w majątku Stempowskich.

Bratankami S-a (synami Apolinarego) byli Gustaw i Aleksander.

Aleksander Włodzimierz (ok. 1841–1878), jako gimnazjalista w Niemirowie wziął udział w powstaniu styczniowym, za co został zesłany za Bajkał, tam ponownie sądzony w sprawie powstania zabajkalskiego (1866) i skazany na rok więzienia z zakuciem w kajdany oraz zesłanie. Spędził je w Usolu, gdzie zarabiał rysując widoki; zmarł na osiedleniu w gub. tiesińskiej.

Gustaw Paweł Aleksander (ok. 1837–1897), jako student medycyny na Uniw. Kijowskim był zamieszany w sprawę pobicia rosyjskiego płk. Brinkena (1857), za co został ukarany skierowaniem na dwa lata do szpitala w Kazaniu w charakterze felczera, po ukończeniu studiów (1862) praktykował w guberniach ukraińskich, zmarł w Odessie.

 

Drzeworyt przez Jana Styfiego: „Kłosy” 1879 nr 741 s. 161; – Janowski, Słown. bio-bibliogr. Uniw. Wil.; Słown. lek. pol. XIX w.; Śliwowska, Zesłańcy (zob. też Józefina Zaleska); – Spisok dvorian vnesennych v rodoslovnuju knigu podol’skoj gubernii, Kamenec–Podol’sk 1913 s. 395; – Bartoszewicz J., Konstanty Świdziński i jego wieczysta fundacja, „Bibl. Warsz.” 1857 t. 3 s. 468; Komorowski J., Polskie życie teatralne na Podolu i Wołyniu do 1863 roku, Wr. 1985 (dot. rodziny S-a); Śliwowska W., Obieg wolnego słowa w zaborze rosyjskim w dobie międzypowstaniowej, w: Piśmiennictwo – systemy kontroli – obiegi alternatywne, Red. J. Kostecki, A. Brodzka, W. 1992 II; Tretiak J., Bohdan Zaleski na tułactwie 1831–1838, Kr. 1913; Vladimirskij-Budanov M. F., Istorija Imperatorskago universiteta sv. Vladimira, Kiev 1884 s. XXX; Zasztowt L., Polskie fundusze i stypendia szkolne na obszarach Litwy, Białorusi i Ukrainy w latach 1832–1914, „Rozpr. z dziej. oświaty” T. 32: 1989 s. 22; – Kalendarz Czecha, 1898 s. 128 (dot. Edwarda Knolla); Rossijskij medicinskij spisok […] na 1878 god, Pet. 1878; Sprawozdanie z czynności Towarzystwa Lekarzy Podolskich za ubiegłych lat trzy, [Oprac. A. J. Rolle], Pet. 1862 s. 9, 36–9, 58; – Bobrowski T., Pamiętnik mojego życia, W. 1979 I; [Iwanowski E.] Heleniusz Eu., Listki wichrem do Krakowa z Ukrainy przyniesione, Kr. 1901 I 100; List Aleksandra Stańkiewicza do Teresy Kozłowskiej. 1837 r. z Rzymu, w: Pamiątki i wspomnienia rozmaite, Wyd. S. Wężyk Groza, Wil. 1848 s. 98–102; [Poniatowska D.], Listy […] do Bohdana i Józefa Zaleskich, Kr. 1900 I 206–9; Stempowski S., Pamiętniki (1870–1914), Wr. 1953; – „Kłosy” R. 29: 1879 nr 741 ([Pietkiewicz] Pług A.); „Medycyna” T. 7: 1879 nr 23 s. 366; „Tyg. Ilustr.” 1879 nr 207; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Czas” 1898 nr 12, „Echo” R. 3: 1879 nr 183, 196, „Medycyna” 1879 nr 35, 1881 nr 2, „Przegl. Lek.” 1879 nr 35, „Tyg. Powsz.” 1879 nr 29; – B. Jag.: rkp. 9211 III k. 235–6 (list S-a do J. B. Zaleskiego z 1 VII 1878), rkp. 9239 III k. 41, rkp. 5931 t. 3 k. 207–7v (list S-a do Zaleskiego z 18 I 1876).

Bibliogr. dot. Aleksandra Włodzimierza Stankiewicza: Słown. Artystów. Pol. (Maksymilian Oborski); – Radojewski, Rysunki i akwarele artystów pol. Katalog; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Śliwowska W., Syberia w życiu i pamięci Gieysztorów – zesłańców postyczniowych, W. 2000; – Czetwertyński W., Na wozie i pod wozem (1837–1917), P. [1939] (reprod. prac S-a); Lasocki W., Wspomnienia z mojego życia, Oprac. M. Janik, F. Kopera, Kr. 1937 II.

Bibliogr. dot. Gustawa Stankiewicza: Słown. lek. pol. XIX w., IV; – Akademičeskie spiski Imperatorskago universiteta sv. Vladimira (1834–1884), Kiev 1884 s. 158; – Wierzejski W. K., Fragmenty z dziejów polskiej młodzieży akademickiej w Kijowie 1834–1920, W. 1939; – Lasocki W., Wspomnienia z mojego życia, Oprac. M. Janik, F. Kopera, Kr. 1933 I 221–2.

Elżbieta Orman-Michta i Andrzej A. Zięba

 

 
 

Powiązane zdjęcia

   

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.